Bos Mythes

Bos bedekt wereldwijd 31% van het land (bron: FAO, Food and Agriculture Organization), maar is er wel genoeg hout beschikbaar? Door bomen om te hakken vernietig je toch het bos? En verwoest je de biodiversiteit. In dit Q & A document gaan we in op een aantal van dit soort vragen.

Bossen beschermen

Wereldwijd zijn er twee internationaal erkende systemen voor certificering van duurzaam bosbeheer en de handelsketen: PEFC en FSC. Beide organisaties zijn opgericht om zich in te zetten voor de bescherming van bossen.

Wat zijn de grootste bedreigingen voor de bossen?

Dat verschilt per regio. In veel tropische landen worden bossen grootschalig gekapt en omgezet in gebieden voor soja- en palmolieproductie, mijnbouw of veeteelt. In Nederland is het oppervlakte bos de afgelopen tien jaar met ongeveer 1% afgenomen, meestal door omvorming naar andere natuur zoals heidegebieden. Nederlandse bossen hebben daarnaast last van stikstofuitstoot en wateronttrekking op naastgelegen percelen. Klimaatverandering zorgt er bovendien voor dat bossen wereldwijd veel te lijden hebben van droogte en branden.

Gaat een grotere houtproductie niet ten koste van de natuur, de biodiversiteit in een bos?

Ongecontroleerde houtkap kan veel schade toebrengen aan een bos, maar houtproductie en natuurbeheer kunnen ook goed gecombineerd worden. Sterker nog, houtproductie vormt in veel gevallen de basis voor bescherming van het bos en de biodiversiteit. In gecertificeerde bossen geeft de oogst van hout de boseigenaar de financiële mogelijkheden om het bos op een toekomstbestendige manier te beheren. Daarbij gelden strikte regels over de hoeveelheid te oogsten bomen en de wijze waarop de oogst plaatsvindt. Zo kunnen er geen bomen geoogst worden waarin vogels nestelen, wordt er goed in de gaten gehouden welke zeldzame plant- en diersoorten er in het bos zitten en worden die ook op de juiste manier beschermd.

Bos en klimaat

Waarom zijn bossen zo belangrijk voor het klimaat?

Klimaatverandering stelt de veerkracht van bossen op de proef. Maar bossen spelen ook een hele belangrijke rol om klimaatverandering juist tegen te gaan. Als bomen groeien vangen ze CO₂ af uit de lucht, per m³ 1 ton, en zetten ze deze CO₂ om in suikers en zuurstof. Bossen, en ook de bosbodems, zijn dus enorme opslagplaatsen van CO₂. Bossen, mits goed beheerd, leveren in de vorm van hout bovendien een heel klimaatvriendelijk bouwmateriaal. De CO₂, opgenomen en omgezet door de boom, blijft vastgelegd in het hout zolang dit gebruikt wordt in producten of gebouwen. Terwijl CO₂ is vastgelegd in het houten product ontstaat tegelijkertijd in het bos weer ruimte voor nieuwe jonge bomen die CO₂ opnemen.

Hout is daarom een prima alternatief voor beton, bakstenen kunststof of metaal. De productie van die materialen leidt immers juist tot veel CO₂-uitstoot. Bomen slaan niet alleen 1 ton CO₂ per m³ op, door hout te gebruiken op plekken waar normaal met traditionele materialen wordt gebouwd vermijd je gemiddeld ook nog eens 1,5 ton CO₂.

PEFC en klimaat

Tekst ontleend uit de PEFC Sustainability Benchmark:

“De PEFC-eisen voor duurzaam bosbeheer bepalen dat de kwantiteit en kwaliteit van bossen worden beschermd. Dit zorgt ervoor dat het vermogen van het bos om koolstof op de slaan en vast te leggen op middellange en lange termijn wordt gewaarborgd door de oogst en de groei in evenwicht te houden, passende bosbouwmaatregelen in te zetten en technieken te bevorderen die nadelige invloeden op bossen tot een minimum beperken. De standaard vereist ook dat klimaatpositieve praktijken, zoals vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en efficiënt gebruik van grondstoffen, worden aangemoedigd bij bosbeheeractiviteiten”

Hout voor de bouw

Waar komt ons bouwhout vandaan?

Ongeveer 85% van het hout dat we gebruiken in de bouw komt uit Europa (m.n. Scandinavië, Midden-Europa), daarnaast komt 15% uit tropische gebieden (met name Indonesië, Maleisië, Congo Basin, Zuid-Amerika).

Is er genoeg aanbod van hout uit Europese bossen voor een toenemende vraag naar bouwhout?

Op dit moment wordt slechts 65% geoogst van het hout dat jaarlijks aangroeit (‘bijgroei’) in de Europese bossen. Niet alle bijgroei is geschikt of beschikbaar om te oogsten voor bouwhout maar een extra houtaanbod van 10-15% in de komende jaren is zeker mogelijk.

Het vraagt keuzes in beleid en beheer om het aanbod van hout voor de bouw ook op middellange en lange termijn verder te laten groeien. Een deel van het hout dat op dit moment wordt geoogst in Europese bossen wordt namelijk nog gebruikt voor laagwaardige toepassingen zoals pellets. Ook regelgeving of beleidskeuzes leiden er soms toe dat bosbeheer zich niet richt op de productie van (bouw-)hout. Daar staat tegenover dat er doelstellingen zijn voor extra bosaanleg in Europa. Daarmee kan het houtaanbod op de lange termijn sterk groeien.

Een uitgebreid antwoord op de vraag is in deze PDF te lezen.

Biedt hergebruik van hout mogelijkheden om het aanbod te vergroten?

De beschikbaarheid van hout kan verder stijgen door de mogelijkheden voor hergebruik en recycling van hout veel beter te benutten. Door hout goed te cascaderen (wat start met het zo hoogwaardig mogelijk gebruiken) kan het zeker 2 tot 3 levenscyclus doorlopen. Waardoor de opgeslagen CO₂voor een lange tijd vastgelegd blijft. Circulaire houttoepassingen beginnen met gericht ontwerp en houtkeuzes. Door de lichtheid en goede bewerkbaarheid is hout hier zeer voor geschikt.

In hoeverre kan bosaanleg de beschikbaarheid van hout voor de bouw verhogen?

Er zijn plannen voor ongeveer 30 miljoen hectare extra bosaanleg in Europa, en daarmee kan het houtaanbod op langere termijn (30-70 jaar, afhankelijk van de groeisnelheid van de boomsoorten) met zo’n 40% worden verhoogd. Voorwaarde is wel dat deze bossen ook een productiefunctie krijgen.

Kunnen we vanuit Nederlandse bossen in onze eigen houtvraag voorzien?

Nee. Op dit moment komt nog geen 10% van het hout dat we gebruiken uit ons eigen land, deels door het beperkte bosoppervlak, deels omdat geoogst hout laagwaardig wordt toegepast (brandhout, strooisel). Bosaanleg biedt op termijn, dat wil zeggen over 25-30 jaar voor snelgroeiende boomsoorten, de mogelijkheid om de houtproductie te verhogen. In Nederland is de ruimte schaars en heeft een bos meestal meerdere functies (recreatie, natuur, productie). Het Nederlandse houtaanbod kan dus stijgen maar niet genoeg om als land in de toekomst zelfvoorzienend te zijn.

Dat hout gaat toch naar de biomassacentrale?

Economisch is het niet rendabel om een hele boom te versnipperen en te gebruiken als biomassa. Planken die gezaagd kunnen worden uit het onderste gedeelte van de boom leveren namelijk veel meer geld op. Dat geldt ook voor het kortere gedeelte van het bovenstuk van de boom: kisthout. Dan is er nog een gedeelte wat kan worden gebruikt voor platenmaterialen als spaanplaat en dergelijke (zelfs dat is meer waard dan biomassa), en dan komen we bij de meest onbruikbare gedeeltes van een boom, wat vaak bochtige takken zijn die onbruikbaar zijn voor al die andere toepassingen. Maar, in het geval van duurzaam bosbeheer, gaat zelfs dat niet allemaal naar de biomassa centrale. Hout is namelijk ook belangrijk voor een bosecosysteem: insecten en schimmels hebben dood hout nodig om te overleven. Dat heeft vervolgens weer invloed op de bodemkwaliteit. Bij PEFC zeggen we dus dat je alle takken met een diameter korter dan 8 cm moet laten liggen in een bos, tenzij het bos al op een rijke bodem staat en dat er minimaal 6m3 dood hout per ha aanwezig moet zijn. Zo zie je: er is slechts heel weinig houtige biomassa uit een bos te halen. Het is economisch simpelweg niet rendabel genoeg en ecologisch gezien belangrijk om een deel te laten liggen.

Het belang van certificering

Hoe kunnen we zorgen dat de keuze voor hout niet ten koste gaat van bos?

Als we kiezen voor gecertificeerd hout, dus afkomstig uit een verantwoord beheerd bos, zal dit niet ten koste gaan van het bos maar juist bosbehoud bevorderen. Boscertificering betekent namelijk dat bosproducten zoals hout geoogst mogen worden, maar dat alle functies van het bos, waaronder de soortenrijkdom, behouden moeten blijven en dat het bosoppervlak gelijk blijft of groter wordt. Controle op verantwoorde houtoogst in gecertificeerde bossen wordt jaarlijks uitgevoerd door onafhankelijke, gespecialiseerde auditors. Omdat het verschil tussen gecertificeerde en niet-gecertificeerde houtproductie heel groot kan zijn is het belangrijk voor inkopers om het werken met een gecertificeerde leverancier als uitgangspunt te nemen. Het keurmerk geeft zekerheid dat de keuze voor het houtproduct niet ten koste gaat van het bos maar het juist ten goede komt.

Waarom kiezen voor gecertificeerd hout, we hebben toch een EUTR (EU Timber Regulation)?

De EUTR is een Europese verordening die de handel en verkoop van illegaal hout tegengaat. Alleen legaal hout is toegestaan. ‘Legaal hout’ betekent dat het hout geoogst is binnen de wetten van het betreffende land. Het betekent niet dat de houtoogst aan alle criteria van duurzaam bosbeheer voldoet. Bijvoorbeeld waar het gaat om het behoud van biodiversiteit en de rechten van mensen die in het bos wonen. ‘Legaal hout’ is dus niet hetzelfde als verantwoord geproduceerd hout.

Hoeveel bos in Europa is gecertificeerd?

Ongeveer 2/3 van het bos in Europa is gecertificeerd en wordt dus gecontroleerd op verantwoord beheer. Door consequent te vragen om gecertificeerd hout kan de consument of professioneel inkoper bijdragen aan het verder vergroten van het aandeel gecertificeerd, en dus verantwoord beheerd bos in Europa.

Wat kan jij doen?

Kies voor gecertificeerd hout en houtproducten! Door te kiezen voor gecertificeerde producten uit duurzaam beheerde bossen help jij ook mee bossen te beschermen. Door de toenemende vraag uit de markt naar gecertificeerd hout en houtproducten zullen nog meer boseigenaren hun bos duurzaam gaan beheren.

Samen met meer dan 1.000.000 boseigenaren en zo’n 25.000 bedrijven in de verwerkende keten, werken we bij PEFC aan de groei van duurzaam bosbeheer.

Page - Bos Mythes